Yaklaşık 2 yıl önce başlayan Covid-19 salgını her ne kadar etkisini kaybetse de insanlık için uzun süredir unutulmuş bir mücadeleyi yeniden canlandırmıştır. Yeniçağın getirdiği yeni normallerle birlikte son dönemde varoluşsal ıstırabın, giderek artan bir oranda, bozukluklar veya psikolojik eksiklikler olarak nasıl tanımlandığını ve mükemmeliyetçi sağlık hedeflerinin kolayca bir sorun haline gelebileceği oldukça tartışılan bir konudur. Yaratabilecek tüm gerilimle birlikte acıyla ilişki kurmak yerine acıdan kaçınmaya çalışırız. Ancak acı çekmenin insanların yaşam deneyimlerinin kaçınılmaz bir yönü olduğu ve acıyla aktif olarak ilişki kurmanın sağlığın temel bir yönü olarak görülmesi sonucunda oluşan “varoluşsal sağlık” kavramı üzerinde düşünülmesi gereken bir noktadır.
Sağlık, var olduğu zaman üzerinde düşündüğümüz bir şey değildir ve genellikle sessiz ve fark edilmeyen bir olgudur. Sağlığın ne olduğunu kavramsallaştırmaya çalıştığımızda, olumsuz bir tanım -hastalığın yokluğu- çoğu zaman akla en çok gelen şeydir. Düşünme ve hikâye oluşturma ihtiyacımız, başımız beladayken, çözmemiz gereken bir problemimiz olduğunda veya hastalık ortaya çıktığında olduğu gibi beklenmedik bir şey olduğunda ortaya çıkar. Çoğunlukla hastalık zamanlarında sağlığın varoluşsal boyutunun ve dünyadaki varlığımızın sonlu doğasının daha kolay farkına varırız. Hastalıklar, bizi meşgul eden ve yön veren yaşamdaki faaliyetlere sınırlamalar getirebilir. Çoğu zaman hastalıklar, ölümlü olduğumuza dair farkındalığımızı artırır. Hastalıkla bağlantılı belirsizlik aynı zamanda bizi varoluşumuzun belirsiz doğasıyla da karşı karşıya getirebilir. Şimdiye kadar yaptığımız seçimlerin kim olduğumuzun bir özünü oluşturmadığı gerçeğiyle bize meydan okuyor. Çoğu zaman, özgürlük ve sorumluluk duygumuz bize sıkıntılı gelir. Bu, özgürlüğümüzü hayatımızın bazı yönlerini bırakmak için kullandığımızda üzüntüyle karıştırılabilir. Bununla birlikte, bazen, nadiren beklenmedik bir bükülme ile değil, kişinin yaşam öyküsünde yeni bir bölüm için bir konu ve stil seçme özgürlüğünü de açar. Bir hastalık, rollerimizi yeniden gözden geçirmemizi sağlayabilir ve yeni seçimler ve öncelikler yapmamızı talep edebilir. Ve bu süreç sağlıklı olabilir. Hastalık ve sağlıklı, yüksek ve varoluşsal bir farkındalık bir arada var olabilir.
Acının farkında olmanın ve onunla aktif olarak ilişki kurmanın sağlıklı bir yaşam sürmenin bir parçası olduğu söylendiğinde ne düşünür ne hissedersiniz?
Sağlıklı olduğumuzda, yaşamın sağlıktan başka yönleri daha önemli görünüyor. Yaşamakla meşgulüz. Gadamer (2018) bunu “sağlığın muamması” olarak tanımlıyor: Sağlığımız bizim için son derece önemlidir, ancak aynı zamanda, genellikle üzerinde düşündüğümüz veya iç gözlem yoluyla incelediğimiz bir şey değildir. Sağlıklı olduğumuzda, "ilgili olma, dünya içinde olma, diğer insanlarla birlikte olma, kişinin günlük işlerine aktif ve ödüllendirici bir şekilde katılma" durumundayızdır.
Günlük dünyamızla nispeten rahatsız edilmeden meşgul olduğumuzda, bu dünyanın Heidegger'in (1957) “sade” olarak tanımladığı şeye sahip olduğunu hissederiz.
Paradoksal olarak, kelimenin idealize edilmiş anlamıyla “tam” iyi olmanın uzun vadede bizi hasta edeceği ileri sürülebilir. Bağışıklık sistemimiz ve kas-iskelet sistemimiz duygusal ve bilişsel yeteneklerimiz güçlenir ve stres ve zorluklarla çalışmaya devam eder. Bağışıklık sisteminizi güçlü tutmak için bazen nezle olmanız gerekir. Yaşamlarında anlam deneyimleyen kişiler aynı zamanda genellikle belirli bir miktarda stres ve endişe yaşayan kişilerdir. Sağlık bir şey ya da sahip olduğumuz bir şey değil, bir yaşam biçimidir. Hayat engellerle dolu, çoğu zaman özellikle hazır olmadığımız birçok şey oluyor ve kesinlikle açılmak yerine kapatıyoruz. Hayatta büyük zıtlıklar yaşarız. Bu nedenle, engelsiz, hazır ve açık olma deneyiminin sıklıkla fark ettiğimiz, hatta üzerinde düşündüğümüz bir şey olduğu tartışılabilir. Bunlar canlılık ve genellikle neşe hissettiğimiz anlardır. Acıların bir bütün olarak yaşamımızdaki yerinin farkında olduğumuz için sevinçlerimiz için minnettar hissedebiliriz. Belki de sağlığın, yaşamın zıtlıklarında var olma yeteneğiyle daha çok ilgisi vardır? Ayrıca, belki de sağlığın, hayatın kaçınılmaz bir gerçeği olarak acıyla başa çıkma yeteneğimizle de ilgisi vardır?
Aslıhan Kurt Uzman Klinik Psikolog
